Saygın tarihçi İlber Ortaylı, Osmanlı Devleti’nin kimliği ve tarihi bağlamı tartışmalarında öne çıkan isimlerden biridir. Ortaylı, Osmanlı’yı “Üçüncü Roma İmparatorluğu” olarak tanımlayarak, imparatorluğun siyasi ve kültürel mirasının Roma İmparatorluğu ile olan derin bağlantısını savunmaktadır. Bu cesur ve iddialı görüş, Osmanlı’nın tarihini ve dünya sahnesindeki yerini yeniden yorumlamamızı sağlamaktadır.
Osmanlı’nın Roma Mirası: Devamlılık mı, Uyarlama mı?
Ortaylı’nın argümanlarının temelinde, Osmanlı’nın 1453’te Konstantinopolis’i fethederek Doğu Roma İmparatorluğu’nun siyasi ve kültürel mirasını devralması yatmaktadır. Bu fetih, Osmanlı’nın kendisini Roma İmparatorluğu’nun varisi olarak konumlandırmasına ve imparatorluk geleneğini sürdürmesine imkan sağlamıştır. Bu bağlamda, Osmanlı padişahlarının “kayzer-i Rum” gibi unvanlar kullanması da dikkat çekicidir. Bu unvanlar, Osmanlı’nın evrensel bir imparatorluk olarak algılanmasını ve siyasi meşruiyetini sağlamlaştırmayı amaçlamıştır.
Ancak Ortaylı’nın görüşü, Osmanlı’nın Roma mirasını olduğu gibi benimsemediğini de vurgulamaktadır. Osmanlılar, Roma’dan merkeziyetçi yönetim şekli, karmaşık bürokrasi ve geniş toprak parçası gibi birçok siyasi ve idari özelliği benimsemiş olsa da, bu mirası kendi siyasi ve dini kimliği ile uyumlu hale getirmiştir. Bu durum, Osmanlı’nın Roma’dan farklı bir siyasi ve kültürel kimliğe sahip olduğunu ve “Üçüncü Roma” tanımlamasının bazı nüanslar barındırdığını göstermektedir.
Eleştiriler ve Farklı Bakış Açıları
Ortaylı’nın görüşü, tarihçiler arasında hararetli tartışmalara yol açmıştır. Bazı tarihçiler, Osmanlı’nın Roma İmparatorluğu’ndan farklı bir siyasi ve dini kimliğe sahip olduğunu ve bu nedenle “Üçüncü Roma” olarak tanımlanamayacağını savunmaktadır. Ayrıca, Osmanlı’nın Roma mirasını seçici bir şekilde benimsediğini ve kendi siyasi ve ideolojik amaçlarına uygun hale getirdiğini de vurgulayanlar vardır.
Bu eleştirilere rağmen, Ortaylı’nın bakış açısı Osmanlı’nın tarihsel ve siyasi kimliğini anlamamıza yardımcı olan önemli bir katkı sunmaktadır. Bu görüş, Osmanlı’nın Roma ile olan karmaşık ilişkisini ve imparatorluğun kendi kimliğini nasıl şekillendirdiğini irdelememize imkan sağlamaktadır.