İran tarihi, tarihin en eski uygarlıklarından biri olan İran’ın tarihsel gelişimini ele alan bir alandır. İran, batıdaki Anadolu’dan doğudaki Hindistan’a, kuzeydeki Kafkaslar ve Avrasya steplerinden güneydeki Basra Körfezi ve Umman Körfezi’ne kadar geniş bir alanı içerir. İran’daki tarihî şehir yerleşimleri MÖ 7000’lere dayanmaktadır.
İşte İran tarihinde önemli dönemler ve imparatorluklar:
Elamlılar (MÖ 1100-600): Bilinen en eski imparatorluk Elamlılar tarafından kurulmuştur.
Med İmparatorluğu (MÖ 678-550): Medler, Elamlıların yerine gelmiş ve Persli Keyhüsrev tarafından MÖ 550 yılında yıkılmıştır. Bu dönemde Anadolu’nun büyük bir bölümü dahil olmak üzere egemenlikleri altına almışlardır.
İran tarihi, bu önemli dönemler ve daha fazlasıyla zengin ve karmaşık bir geçmişe sahiptir.Tarih sahnesinde sürekli olarak büyük siyasi hareketliliklerin merkezi olan ve göç yolları üzerindeki stratejik konumuyla dikkat çeken İran, 20. yüzyılın başlarından itibaren zengin petrol rezervleri sayesinde jeopolitik bir öneme bürünmüştür. İkinci Dünya Savaşı’nın ardından da göçmen akınlarının odağı olmaya devam eden bu coğrafya, modernleşme çabaları ve Batı ile kurulan ekonomik bağlarla bir yandan gelişirken, diğer yandan geleneksel yapıların toplum üzerindeki etkisiyle iç çatışmaları ve hâkimiyet mücadelelerini de beraberinde getirmiştir.
1979 Devrimi ve İran’ın Dönüşümü
1979 yılında yaşanan devrimle birlikte İran, bölgesel bir güç olarak konumunu pekiştirmiş ve özellikle son 20 yılda Ortadoğu’da etkin bir aktör haline gelmiştir. Devlet geleneğinin sağladığı bilgelikle toplumsal kırılganlıkları yönetmeyi başaran İran, enerji nakil hatları üzerindeki tehditkar tutumu, fosil kaynaklarının zenginliği, mezhepsel dinamikleri kullanma becerisi, silahlı gruplarla olan ilişkileri ve Batı’ya karşı eleştirel yaklaşımıyla bölgede prestij kazanmıştır.
Etnik Uyanış Hareketleri:
Ancak, dünya sahnesinde monolitik bir yapı izlenimi veren İran’da, son yıllarda etnik uyanış hareketleri gözlemlenmektedir. Bu hareketlerin odak noktasında İran Türkleri yer almakta ve ülkenin iç siyasetinde önemli etkiler yaratmaktadır. Özellikle son cumhurbaşkanlığı seçimlerindeki gerilim, gelecekteki potansiyel karışıklıkların habercisi olarak görülmektedir.
Petrol Zenginliğinden Nükleer Güce: İran’ın Değişen Yüzü
Türk ve İslam dünyası için tarihi bir öneme sahip olan İran, bünyesinde barındırdığı Türk nüfusuyla karmaşık Ortadoğu denkleminde Türkiye ile zaman zaman karşıt pozisyonlarda yer almakta ve ilişkilerde rekabetçi bir tutum sergilemektedir. Nükleer güç olma yolundaki adımlarıyla uluslararası platformlarda daha fazla tartışma konusu olan İran, jeopolitik ve jeostratejik konumuyla Türkiye başta olmak üzere tüm dünya için dikkatle takip edilmesi gereken bir ülke haline gelmiştir.